«Αν είχα τη δύναμη, θα ξαναέδινα στις λέξεις το νόημά τους".
Κομφούκιος
Αφορμή για το σημερινό άρθρο στάθηκε μία κουβέντα που άκουσα σήμερα το βράδυ στο λεωφορείο. Μία παρέα νέων συζητούσαν ένα πρόβλημα που αφορούσε κάποια μέλη της παρέας αυτής. Δεν χρειάστηκε κόπος πολύς να διακρίνουμε ότι χρησιμοποιούν ένα μεγάλο αριθμό λέξεων των οποίων τη σημασία αγνοούν. Η εμφανής δυσκολία στην κατανόηση των λεγομένων τους τους οδήγησε σε μία έντονη διαφωνία.
Πολλές υπήρξαν οι φορές κατά τη διάρκεια της εργασίας μου να ακούω με μεγάλη ευκολία από το στόμα των ανθρώπων φράσεις όπως : "είμαι σίγουρος ότι έχω κατάθλιψη", "έπαθα κρίση πανικού","για όλα στη ζωή μου φταίνε οι "τοξικοί άνθρωποι" που με περιβάλλουν" και πολλές άλλες παρόμοιες. Μάλιστα, προς επίρρωσιν των λεγομένων τους μου αναφέρουν ότι έχουν ανατρέξει στο διαδίκτυο και έχουν αναζητήσει πληροφορίες για τις λέξεις αυτές οι οποίες είναι υπεύθυνες γι΄αυτό που τους συμβαίνει.
Ένα άλλο παράδειγμα εννοιολογικής σύγχυσης που μου ήρθε στο νου είναι αυτό που μου διηγήθηκε ένας καθηγητής των φυσικών επιστημών για έναν μαθητή, ο οποίος δεν δεχόταν να μάθει κάποιους ορισμούς που θα του επέτρεπαν να λύσεις τις ασκήσεις, γιατί τους θεωρούσε περιττούς! Επιπλέον,όταν αποφάσισε να μάθει κάποιους ορισμούς τους παρέφραζε και επέμενε ότι λέει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Όσοι από εσάς είστε εκπαιδευτικοί υποθέτω ότι η στάση αυτή κάποιων μαθητών σάς είναι οικεία.
Σ΄αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρω πως ένα από τα πλεονεκτήματα που διαθέτει η φιλοσοφία είναι η ορθοέπεια,η ορθο-λογία. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι σε μια δυσκολία, η ορθοέπεια μάς επιτρέπει να περιγράψουμε το "μπέρδεμα", τη σύγχυση μας δίνοντας τις σωστές λέξεις στα πράγματα, σ΄ αυτό που συμβαίνει. Έτσι, ίσως η απλή θλίψη να έχει "βαπτιστεί" κατάθλιψη, ο φόβος για κάτι κρίση πανικού και ούτω καθεξής. Η φιλοσοφία μάς βοηθά να αποφύγουμε τις εννοιολογικές συγχύσεις και να προσεγγίσουμε αυτό που μας συμβαίνει μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα.
Σύμφωνα με τον J. Austin[1], «οι λέξεις είναι τα εργαλεία μας και ως minimum θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε ξεκάθαρα εργαλεία : θα έπρεπε να ξέρουμε αυτό που εννοούμε και πρέπει από πρώτα να εξοπλιστούμε ενάντια στις παγίδες που μας βάζει η γλώσσα».Δίνοντας όνομα σε ένα πράγμα το κάνουμε να υπάρχει για εμάς και για τους άλλους, του δίνουμε ταυτότητα, το ταυτοποιούμε. Δίνοντας το σωστό όνομα στα πράγματα μας βοηθάει να αποσαφηνίσουμε ένα ζήτημα, ένα θέμα που μας απασχολεί. Με τον τρόπο αυτό η ορθοέπεια μας βοηθά να αποφύγουμε τη δραματοποίηση που προκαλείται από την ασάφεια και την αοριστία.
Βέβαια, συνθήκη ικανή και αναγκαία για την ορθολογία είναι η βούληση του καθενός μας. Θέλουμε να βάλουμε τις σωστές λέξεις σ' αυτό που μας συμβαίνει ή μας εξυπηρετεί να αλλάζουμε το νόημα των λέξεων; Μήπως είναι ένας τρόπος να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, από αυτό που στ΄αλήθεια συμβαίνει; Μήπως υπάρχει κάποιο όφελος πίσω από τη διαστρέβλωση αυτή των λέξεων; Βρίσκω ιδιαίτερα διαφωτιστικά τα λόγια του Αλμπέρ Καμύ σχετικά με τους παραπάνω προβληματισμούς: «Το να ονομάζουμε τα πράγματα λανθασμένα σημαίνει να προσθέτουμε στη δυστυχία του κόσμου».
«Το να ονομάζουμε τα πράγματα λανθασμένα σημαίνει να προσθέτουμε στη δυστυχία του κόσμου» Αλμπέρ Καμύ
Αναμφίβολα, η επιλογή είναι δική μας. Μπορούμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας ονομάζοντας λανθασμένα τα πράγματα. Μπορούμε όμως και να υιοθετήσουμε και να αξιοποιήσουμε την ορθοέπεια ως ένα μέσο για να προχωρήσουμε, ως ένα σημείο εκκίνησης και όχι άφιξης. Σημείο εκκίνησης για να σκεφτούμε αυτό που μας απασχολεί και μας βαραίνει είτε μόνοι είτε με τη βοήθεια του φιλοσοφικού συμβούλου. Έτσι, η διευκρίνιση, η αποσαφήνιση και οι σωστές λέξεις στα πράγματα γίνονται μία νέα αρχή, μας οδηγούν σε ένα διαφορετικό μονοπάτι.
[1] J. L. Austin, A plea for excuses, Philosophical Papers, Oxford 1970, σελ. 181-182
Comentarios